İman söz ve ameldir. Hem kalbin, hem dilin sözü, kalbin, dilin ve azaların da amelidir. İtaat ile artar, günahlar dolayısıyla eksilir. İman hususunda mü'minler arasında fazilet farkı vardır.

İmanın hem söz, hem amel oluşuna delil nedir?
Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
"Fakat Allah size imanı sevdirdi, onu kalblerinizde süsledi." (el-Hucurat, 49/7)
"O halde Allah'a ve Rasûlüne iman edin." (el-Araf, 7/158)
Bu da dine ancak kendileri ile kulun girebildiği iki şehâdetin anlamıdır. Böyle bir şehâdet itikad itibariyle kalbin ameli, onu söylemek itibariyle dilin amelidir. Bunlar birbirleriyle uyum arzetmedikçe faydası olmaz. Yüce Allah da: "Allah imanınızı boşa çıkaracak değildir." (el-Bakara, 2/143) diye buyurmaktadır ki, maksat kıblenin değiştirilmesinden önce Beytu'l-Makdis'e doğru kılanın namazlardır. Burada yüce Allah namazın tamamına "iman" adını vermektedir. Namaz da hem kalbin, hem dilin, hem de azaların amellerini birarada ihtiva eder. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem cihadı, kadir gecesinde namaz kılmayı, ramazan orucunu tutup, ramazan gecelerinde namaz kılmayı, ganimetin beşte birini ödemeyi ve diğer başka amelleri imandan saymıştır. Nebi Sallallahu aleyhi vesellem'e: “Amellerin hangisi daha faziletlidir”, diye sorulmuş. "Allah'a ve Rasûlüne imandır." diye buyurmuştur. [Buhari, Muslim]

İmanın artıp eksildiğinin delili nedir?
Yüce Allah'ın şu buyruklarıdır:
"İmanları ile birlikte imanları artsın diye" (el-Feth, 48/4);
"Biz de hidayetlerini arttırmıştık." (el-Kehf, 18/13);
"Allah hidayete erenlerin hidayetini arttırır." (Meryem, 19/76);
"Hidayeti bulanların ise hidayetlerini arttırmıştır." (Muhammed, 47/17);
"İman edenlerin de imanı artsın." (el-Müddessir, 74/31);
"İman etmiş olanlara gelince, daima onların imanını arttırmıştır." (et-Tevbe, 9/124);
"Bu onların (mü'minlerin) imanlarını arttırdı." (Al-i İmran, 3/173);
"Bu onların ancak imanlarını ve teslimiyetlerini arttırdı." (el-Ahzab, 33/22) ve daha başka âyetler (buna delildir).
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de şöyle buyurmuştur:
"Eğer sizler her halinizle benim yanımda bulunduğunuz hal üzere olursanız, hiç şüphesiz melekler sizlerle tokalaşırdı." [Muslim]

İman ehlinin imanları bakımından aralarında fazilet farkı olduğuna dair delil nedir?
Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
"es-Sabikun’a gelince onlar önde gidenlerdir. İşte onlar yakınlaştırılmış olanlardır." (buyruğundan itibaren) "Ashabu'l-Yemin ne şerefli ashabu'l-yemindir!" (el-Vâkıa, 56/10-27) buyruğuna kadar.
"Eğer o ölen yakınlaştırılmışlardan ise, artık rahatlık, güzel kokular ve naîm cennetleri vardır ona. Eğer o ashabu'l-yeminden ise 'ashabu'l-yemin'den sana selam olsun' denir ona." (el-Vâkıa, 56/88-91);
"Onlardan kimisi nefsine zulmedicidir, kimisi itidal üzeredir, kimisi de Allah'ın izni ile hayırlarla öne geçmiştir." (Fâtır, 35/33)
Şefaat hadisinde de (Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem efendimiz) şöyle buyurmaktadır:
"Allah cehennem ateşinden kalbinde iman namına bir dinar ağırlığı kadar bulunan kişiyi çıkartır. Sonra kalbinde iman namına yarım dinar ağırlığı kadar olan kimseleri çıkartır."[Buhari, Müslim]
"La ilahe illallah deyip, kalbinde hayır namına bir arpa ağırlığı kadar bir şey bulunan kimse cehennem ateşinden çıkar. Sonra la ilahe illallah deyip, kalbinde hayır namına bir buğday tanesi ağırlığı kadar bulunan kimse ateşten çıkar. Sonra la ilahe illallah deyip, kalbinde hayır namına bir zerre ağırlığı kadar bulunan kimse de ateşten çıkar." [Buhari, Müslim]

Mutlak olarak kullanıldığı takdirde iman lafzının dinin tamamını kapsadığının delili nedir?
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Abdu'l-Kays Hey'eti ile ilgili hadisinde şöyle buyurmuştur:
"Ben size bir ve tek olarak Allah'a iman etmenizi emrediyorum.” (Devamla) buyurdu ki:
“Bir ve tek olarak Allah'a imanın ne olduğunu biliyor musunuz?" Onlar:
“Allah ve Rasûlü daha iyi bilir”, dediler. Şöyle buyurdu:
"Allah'tan başka hiçbir ilâh olmadığına, Muhammed'in Allah'ın Rasûlü olduğuna şehâdet etmek, namazı dosdoğru kılmak, zekâtı vermek ve ganimetin beşte birini vermenizdir." [Buhari, Müslim]

İmanın esasları sayılınca, altı esas ile tanımlanacağına dair delil nedir?
Cebrail Aleyhisselam: “Bana imandan haber ver”, deyince, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in verdiği şu cevabtır:"(İman) Allah'a, meleklerine, kitablarına, rasûllerine, ahiret gününe iman etmendir ve ayrıca hayrıyla şerriyle de kadere iman etmendir." [Buhari, Muslim]

Bunun topluca kitabtan (Kur'ân-ı Kerim'den) delili nedir?
Yüce Allah'ın şu buyruklarıdır:
"(Namazda) yüzlerinizi doğu ve batıya döndürmeniz iyilik demek değildir. Fakat asıl iyilik Allah'a, âhiret gününe, meleklere, kitablara, peygamberlere iman edenin... yaptığıdır." (el-Bakara, 2/177)
"Çünkü biz herşeyi bir kader (ve takdir) ile yarattık." (el-Kamer, 54/49)

SORULU CEVAPLI İSLAM AKÂİDİ
Hafız b. Ahmed el-Hakemî