İlhâd lügatte meyletmek demektir. Şu âyette bu anlama gelir: “Kendisine yöneldikleri (yulhidûne ileyhi) şahsın dili, yabancı bir dildir, hâlbuki bu Kur’ân, açık bir Arapça ifadedir.” (Nahl: 103). Kabirdeki lahit kelimesi de bundan gelir. Kabrin yanına doğru meyli olduğu için bu isim verilmiştir. İlhâd kelimesinin anlamı ancak istikâmet kelimesinin anlamının bilinmesiyle bilinebilir. Nitekim eşya ancak kendi zıddıyla açıklığa kavuşur denilmiştir. Allah’ın isimleri ve sıfatları konusunda istikâmet, bu isimlere ve sıfatlara tahrîf, ta’tîl, tekyîf ve temsîlde bulunmaksızın Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat’in uyduğu prensibe göre Allah’a layık hakiki manalarını vermektir. Bu konuda istikâmetin ne olduğunu bildiğimiz aman istikâmetin zıddının ilhâd olduğunu anlarız. Âlimler Allah’ın isimleri ve sıfatları konusundaki ilhâdın çeşitlerini zikretmişlerdir. Yukarıdaki sözümüz bu çeşitlerin hepsini kapsar: İsim ve sıfatlar konusunda inanılması gereken şeylerden bunlarla meyletmektir. İlhâdın çeşitleri şunlardır:

Birincisi: İsimlerden herhangi birisini veya sıfatların delâlet ettiği şeyi inkâr etmektir. Bunun örneği: Câhiliye dönemi mensuplarının yaptığı gibi Allah’ın isimlerinden Rahmân ismini inkâr eden kimsedir veya isimleri kabul eden fakat onların kapsadığı sıfatları inkâr eden kimsedir. Nitekim bazı bid‘atçiler: Allah teâlâ rahmetsiz rahîmdir, işitmesiz işitendir, dediler.

İkincisi: Allah teâlâ’yı O’nun kendisini isimlendirmediği şeylerle isimlendirmektir.

Bunun bir ilhat olmasının sebebi Allah’ın isimlerinin tevkifi olmasıdır/ bu isimleri O’nun kendisinin vermiş olmasıdır. Hiç kimsenin O’na kendisinin vermediği isimleri vermesi câiz değildir. Çünkü bu, Allah hakkında bilgisizce söz söylemektir. Allah hakkında haddi aşmaktır. Bu, filozofların yaptığı gibi yapmaktır. Onlar ilâhı illet-i faile diye isimlendirdiler. Hıristiyanların yaptığı gibi yapmaktır. Onlar da Allah’ı baba diye isimlendirdiler.

Üçüncüsü: Bu isimlerin yaratılmışların vasıflarına delâlet ettiğine inanmaktır. Bunları temsîle/benzetmeye delâlet eden şeyler kılmaktır.

Bunun ilhat olmasının sebebi şudur: Allah’ın isimlerinin Allah’ı yaratılmışlara benzetmeye delâlet ettiğine inanan kimse onları kendi delâlet ettikleri manalarından çıkarmış ve istikâmetten sapmış olur. Allah’ın kelâmını ve Peygamberi صلى اللّٰه عليه وسلم ’in kelâmını küfre delâlet eden şeyler olarak görmüş olur. Çünkü Allah’ı yarattıklarına benzetmek Allah’ın “O’nun benzeri hiçbir şey yoktur; O işitendir, görendir.” (Şûrâ: 11). âyetini ve “O’nun bir adaşı (benzeri) olduğunu biliyor musun?” (Meryem: 65) âyetini yalanlamak olacağı için bir küfürdür. Buhârî’nin hocası Ebû Nuaym b. Hammad el-Huzâî şöyle dedi: “Kim Allah’ı yarattıklarına benzetirse kâfir olur. Kim Allah’ın kendisini vasfettiği sıfatlarını inkâr ederse kâfir olur. Allah’ın kendisini vasfettiği şeylerde teşbih yoktur.''

Dördüncüsü: Allah’ın isimlerinden putlara ait isimler türetmektir. Mesela el-İlâh isminden el-Lât’ı, el-Aziz isminden el-Uzza’yı, el-Mennan isminden el-Menat’ı türettikleri gibi.

Bunun bir ilhat oluşunun sebebi: Allah’ın isimlerinin sadece O’na ait oluşudur. Bu sebeple bu isimlerin delâlet ettikleri manaları, sadece Allah’ın layık olduğu ibâdetten ona da pay vermek için yaratıklardan herhangi birine nakletmek câiz değildir.

Allah’ın isimleri konusundaki ilhâdın çeşitleri bunlardır.

Şeyh Muhammed bin Salih el-Useymin
Soru ve Cevaplarla İslâm’ın Rukünleri Fetva no: 37